Türk Devletleri Teşkilatı “Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü”

6 min readFeb 4, 2022

Özet

Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi liderlerinin 2021 yılının Kasım ayında İstanbul’da yapmış oldukları toplantıda konseyin adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiştir. Söz konusu toplantıda Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkiye liderleri ayrıca, Türk Dünyası içindeki iş birliğini pekiştirmek amacıyla “Türk Dünyasının Birliğine katkı için Türk Devletleri İşbirliği Konseyi Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü” verilmesine yönelik karar almışlardır.

Bu makalede; söz konusu ödülün uluslararası alandaki simgesel değerinin üst düzeyde olabilmesi için ödülün içeriğinden ödül sahiplerinin belirlenmesine kadarki süreç ele alınmaktadır. Ayrıca, bu konuda hazırlanacak ödül yönetmeliği için öneriler sunulmaktadır.

Bu bağlamda, Nobel ve Pulitzer gibi uluslararası alanda ülkelerin yumuşak güçlerinin ölçülmesinde veri kabul edilen ödüllere benzeyen hatta ileriki dönemde onlardan daha itibarlı bir konumda olması amaçlanan Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü üzerinde değerlendirmeler yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü, Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Dili, Nobel Ödülü, Pulitzer Ödülü

Turkic States Organization “Alisher Navoi Nevai International Award”

Abstract

In the meeting of the leaders of the Cooperation Council of Turkic Speaking States in Istanbul in November 2021, the name of the Council was renamed as the Organization of Turkic States. In the meeting, the leaders of Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan and Turkey adopted a decision on “The International Alisher Navoi Prize of the Cooperation Council of the Turkic States for Contribution to the Turkish World Union” which aims to strengthen unity and solidarity within the Turkish world.

In this study, it is discussed how the process will be in several issues from the content of the prize to the identification of prize-winners in order to maximize the symbolic value of the prize in the international arena. Furthermore, recommendations for the prize regulation to be prepared are delivered.

In this context, similar to other prizes like Nobel and Pulitzer considered as standard in measuring the soft power of countries on the international fora, evaluations on the International Alisher Navoi Prize, for which the aim is to be more prestigious in the future than aforementioned prizes, are made.

Keywords: Alisher Navoi, International Prize, Organization of Turkish States, Turkish language, Nobel Prize, Pulitzer Prize.

Giriş

Türk Devletleri Teşkilatı (Türk Konseyi), Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye tarafından 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan’da imzalanan anlaşmayla “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi” adıyla kurulmuştur. Günümüzde Türk Devletleri Teşkilatının beş üyesi (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye) ve iki de gözlemci üyesi (Türkmenistan, Macaristan) bulunmaktadır. Özellikle Türkistan (Merkezi Asya) ve Kafkasya’da uluslararası iş birliğini geliştirmeyi amaç edinen Konsey, bölgede barış ve istikrarın güçlendirilmesi, iş birliğinin arttırılması ve ortak kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılmasına yönelik dış politika çalışmalarına ağırlık vermektedir. Konseyin ismi, 12 Kasım 2021’de İstanbul’da yapılan Sekizinci Zirve Toplantısı’nda alınan kararla Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiştir. Konsey üyesi ülkelerin liderleri, söz konusu toplantı sonunda imzalanan Bildiri’nin 74. maddesinde; “Türk Dünyasının Birliğine katkı için Türk Devletleri İşbirliği Konseyi Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü”nün kabul edilmesinden büyük memnuniyet duyduklarını beyan etmişlerdir.

Böylelikle Emir Ali Şir Nevai’nin Türkçe konuşan halklar için taşımış olduğu simgesel değer bağımsız Türk Devletlerinin liderleri tarafından da deklare edilmiştir. Bundan sonraki süreçte verilecek ödülün içeriği, ödülü hak eden kişilerin nitelikleri, ödülün hangi alanda ya da alanlarda verileceğinin belirlenmesi amacıyla Türk Devletleri Teşkilatı tarafından bir yönetmelik hazırlanması kararlaştırılmıştır.

Özbekistan’ın Türk Devletleri Teşkilatına Üyeliği

Özbekistan Senatosu, “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyinin kurulmasına ilişkin Nahçıvan Anlaşması”nı 2019 yılında onaylamış; böylece Özbekistan, Türk Konseyinin beşinci üyesi olmuştur. Anlaşma’nın onaylanmasını takiben 15 Ekim 2019’da Bakü’de gerçekleştirilen Türk Konseyi 7. Zirvesine Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev de katılmıştır.

Türk Devletleri Teşkilatının Ortak Kültürel Mirasa Sahip Çıkışı

“Türk Konseyi Uluslararası Ali Şir Nevai Ödülü” verilmesine yönelik ilk karar, Türk Konseyinin 31 Mart 2021’de çevrim içi olarak gerçekleştirdiği “Türkistan: Türk Dünyasının Manevi Başkentlerinden Biri” temalı Gayriresmi Zirve Toplantısı’nda alınmıştır. Üye ülkeler Türk Dünyası’nın edebiyat, sanat, bilim ve kültür hayatının gelişmesine büyük katkı sağlayan ünlü şair ve devlet adamı Ali Şir Nevai’nin Türk halkları nazarındaki büyük değerine atıfla doğumunun 580. yılının 2021 yılında kutlanması münasebetiyle Türk Konseyi Uluslararası Ali Şir Nevai Ödülü tesis edilmesinde mutabık kalmışlardır.

Kültürel mirasın kuşaktan kuşağa aktarılmasında tarihi şahsiyetlerin önemi büyük olduğu için aynı toplantıda; Türk Dünyası’nda edebiyat, sanat, bilim ve kültürün gelişimine önemli katkılar yapmış olan seçkin şair, filozof ve devlet adamlarını anma faaliyetlerinin Türk Konseyi ile eş güdüm içinde düzenlenmesi talimatı üye devletlerin ilgili kurumlarına verilmiştir. Bu talimat kapsamında Yusuf Has Hacip’in doğumunun 1005. yılı, Nizami Gencevi’nin doğumunun 880. yılı, Ali Şir Nevai’nin doğumunun 580. yılı, Cambıl Cabayev’in doğumunun 175. yılı, Alihan Bökeyhan’ın doğumunun 155. yılı, Hüseyin Karasayev’in doğumunun 120. yılı ve Yunus Emre yılı anma faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

Türk Dünyasının Nobel Ödülü Olarak “Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü”

Edebiyat, sanat, bilim ve kültür alanlarında dünya genelinde birçok ödül verilmektedir. Bunlardan en itibarlı olanının ise Nobel olduğu kabul edilmektedir. Nobel Ödülü, Alfred Nobel’in 1895 yılındaki vasiyeti doğrultusunda İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi ve Norveç Nobel Komitesi tarafından kimya, fizik, edebiyat, barış ve tıp (fizyoloji) olmak üzere beş alanda verilmektedir. Ancak ödül verilen kişiler ve eserleri belirlenirken uygulanan kriter ve değerlendirmeler sıklıkla eleştirilmektedir. Örneğin, İlber Ortaylı, 2019 yılında Nobel Edebiyat Ödülü alan yazara yönelik eleştirisinde, Nobel Ödülleri verilirken ayrımcılık yapıldığını gündeme getirmiştir.

Ortaylı şu ifadeleri kullanmıştır:

“Nobel’i Aziz Bey’e (Sancar) daha yeni verdiler, çoktan almamız gerekirdi. Bir sürü tıp ödülümüzün olması gerekiyordu. Adamlar vermiyor, bu kadar basit. Bu işin edebiyat faslı da böyledir. Edebiyat ödülleri maalesef belirli bir dünyanın belirli bir düşüncesine göre veriliyor… Bazı şeyleri toplum olarak görmezden geleceğiz. Beğenmediğiniz ödülün adı Nobel bile olsa aldırış etmeyeceksiniz. Her sene verilen ödül iyi değildir zaten. İnsanlık her sene edebiyat yaratacak kadar da bereketli değildir ”.

Alişir Nevai Ödül sistemi oluşturulurken dünyaca kabul görmüş ödül sistemlerine getirilen bu gibi eleştiriler de göz önünde bulundurularak titiz bir çalışma yapılması, ödülün küresel ölçekte itibarlı bir konuma sahip olmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla bu ödül sistemi hazırlanırken Nobel, Pulitzer gibi dünyaca ünlü ödüllerinin veriliş süreçleri yönetmeliğin hazırlık sürecinde göz önünde bulundurulmalıdır.

Öte yandan Türk dilinde eserler sunan, Türk Devletlerinde bilimsel araştırmalar yapan ayrıca tüm dünya barışına hizmet sunan kişilerin, Ali Şir Nevai Uluslararası Ödülü’yle taltif edilmesi, hem bu çalışmaları teşvik edecek hem de Türk Dünyası’ndaki ortak değerlerin pekiştirilmesine katkı sunacaktır.

Sonuç ve Değerlendirme

Türk Devletleri Teşkilatı üyesi ülkelerinin liderlerinin 12 Kasım 2021’de İstanbul’da yayımladıkları Bildiri’de, Türk Dünyası içindeki birlik ve beraberliğe katkı sağlaması amacıyla Ali Şir Nevai adıyla uluslararası bir ödülün verilmesi kararlaştırılmıştır.

Türk toplulukları içerisinde tarih boyunca eserleri günümüze kadar gelen abide şahsiyetler olmasına karşın ismi Özbekistan ile özdeşleşen ve simgesel zenginlik olan Ali Şir Nevai’nin adıyla bir ödülün verilmesi Türk Dünyasında Özbekistan’ın ve Ali Şir Nevai’nin önemini göstermektedir. Bu kararın bütün üye ülkeler tarafından oy birliği ile kabul edilmesi Ali Şir Nevai’nin diğer Türk Devletleri için de ortak bir değer olduğunun göstergesidir.

Dinamit gibi bilim ve teknolojiye katkıları yanında insanlığa ve doğaya karşı bir çok yıkıcı, tahrip edici kullanımı olan bir maddenin mucidinin adıyla verilen Nobel ödüllerinin, yumuşak güç ölçümlerinde ülkelerin hanelerine yazılan pozitif veri olarak değerlendirilmesi yumuşak gücün tanımı çerçevesinde bir hayli ironik görünmektedir. Bu bağlamda; edebiyat, şiir, musiki gibi alanlarda insanlığı birleştiren eserler veren Nevai’nin adıyla yeni bir ödül verilmesi de, sembolik olarak ayrıca büyük bir değer taşımaktadır.

Öneriler

Bu çalışma kapsamında verilmesi düşünülen uluslararası ödülün kapsamı ile ilgili olarak aşağıdaki öneriler düşünülmüştür:

· Ödüller, Emir Ali Şir Nevai’nin öne çıktığı edebiyat, şiir, musiki, devlet yönetimi gibi alanlarda verilebilir, yani Nevai Edebiyat Ödülü, Nevai Mimari Ödülü, Nevai Musiki Ödülü, Nevai Devlet Adamı (bürokrat) Ödülü gibi birden fazla dalda olabilir.

· Özbek, Kazak, Kırgız, Türkmen, Uygur, Oğuz veya Anadolu Türkçesi fark etmeksizin Türk diline emeği geçmiş yazar, akademisyen, müzisyen, devlet adamı (bürokrat) veya gazeteciler ödüle layık görülebilir.

· Ödülün Türk kökenli birine verilmesi şart değildir. Türk dilinde ya da yabancı dilde Türk dünyasının simgesel kaynaklarını tanıtan veya insanlığın ortak değerlerine katkı sunan kişilere verilebilir.

· Ödül verileceklerin tarafsız şekilde belirlenmesi amacıyla Türk Dünyası’nın her köşesinden alanında uzman bilim insanları ve sanatkarlar ile Nevaişinasların yer aldığı bağımsız bir komite oluşturulabilir.

· Bağımsız komite tarafından ödüle layık görülen isimlere her yıl 9 Şubat’ta, ya Taşkent’teki Ali Şir Nevai Üniversitesinde ya Nevai’nin doğduğu Herat şehrinde ya da Şairin adını taşıyan Özbekistan’ın Nevai vilayetinde yapılacak törenle ödülleri verilebilir.

· Ödül sahipleri o yıl içerisinde gerçekleştirilecek olan Türk Devletleri Teşkilatı, TÜRKSOY gibi kurumların etkinliklerinde misafir edilebilirler.

· Ödül sahiplerinin eserlerinin tüm Türk lehçelerinde yayımlanması sağlanabilir.